Intro
PascaLa lieur da Pasca Tranter glina, tschigulatta e superfertilisaziun
Ozendi para dad esser ses habitat natural en ils affars dals gronds detaglists: En tschientinas populeschan las lieurs da Pasca en tschigulatta las curunas.
Cun l'industrialisaziun il 19avel tschientaner è la lieur en tschigulatta daventada in fenomen da massa. Oz vala la lieur sco LA icona da Pasca.
Perquai as envidain punctualmain per Pasca ad in viadi tar las differentas staziuns en la vita ed istorgia da la lieur da Pasca.
- Tge tip da mangiader da lieurs es ti?
- Tge è insumma questa «superfertilisaziun»?
- Tgeninas lieurs realas mettan propi ovs?
- E per finir avain nus zuppà en in gnieu intgins propi bels ovs da Pasca.
Cun l'industrialisaziun il 19avel tschientaner è la lieur en tschigulatta daventada in fenomen da massa. Oz vala la lieur sco LA icona da Pasca.
Perquai as envidain punctualmain per Pasca ad in viadi tar las differentas staziuns en la vita ed istorgia da la lieur da Pasca.
- Tge tip da mangiader da lieurs es ti?
- Tge è insumma questa «superfertilisaziun»?
- Tgeninas lieurs realas mettan propi ovs?
- E per finir avain nus zuppà en in gnieu intgins propi bels ovs da Pasca.
Viagiond tras ils tschientanersLa lieur da Pasca en l'istorgia
Strusch insatgi dubita che la lieur e la Pasca tutgan simplamain ensemen. L’industrialisaziun en dal 19avel tschientaner ha purtà las lieurs da tschigulatta en massas – ma
avant?
Pli enavos ch’ins va en l’istorgia, e dapli ch’ils fastizs da la lieur da Pasca sa perdan.
Pli enavos ch’ins va en l’istorgia, e dapli ch’ils fastizs da la lieur da Pasca sa perdan.
In cuc en padellas e chazzettasLa lieur da Pasca en tschigulatta
Pasca è stagiun auta per confisieras e pastiziers: Els fan var 4'600 tonnas «artitgels da festa» sco ovs, lieurs e tuttiquanti.
«Nus stimain ch'i vegn fatg radund 20 milliuns lieurs da Pasca en tschigulatta», di Urs Furrer da la Federaziun dals fabricants svizzers da tschigulatta Chocosuisse.
«Nus stimain ch'i vegn fatg radund 20 milliuns lieurs da Pasca en tschigulatta», di Urs Furrer da la Federaziun dals fabricants svizzers da tschigulatta Chocosuisse.
La lieur en la natira
Sco tar la tschigulatta èsi er en la natira: I dat lieurs en differentas colurs.
En las regiuns bassas dal Grischun viva la lieur brina (lepus europaeus) – e si en ils auts la lieur alva (lepus timidus).
En las regiuns bassas dal Grischun viva la lieur brina (lepus europaeus) – e si en ils auts la lieur alva (lepus timidus).
Ov 1
La suletta
lieur da Pasca che n’ha garanti naginas calorias: Quella han construì ils
collegas dal Minisguard.
Ov 2
In’autra
«Glioir da Pasca» è ina raritad: Uschia ha num l’emprim video rumantsch
insumma. Quel ha Beni Vigne realisà il 1994. La premiera è stada – naturalmain
– en la Televisiun Rumantscha.
Ov 3
Tge fa la
lieur da Pasca la dumengia saira suenter ch’ella ha purtà tutta di ovs? Cler, ella è stancla e sa metta a durmir. Uschia sa metta avant
almain l’istorgina da buna notg dad ina giada la sairasoncha da la lieur.
Ov 4
Ina da
las lieurs las pli originalas insumma vegn ad esser questa lieur americana da
Key Largo en Florida.
Nach oben scrollen
Nach links scrollen
Nach rechts scrollen
Nach unten scrollen
Ov 1
La suletta
lieur da Pasca che n’ha garanti naginas calorias: Quella han construì ils
collegas dal Minisguard.
Ov 2
In’autra «Glioir da Pasca» è ina raritad: Uschia ha num l’emprim video rumantsch insumma. Quel ha Beni Vigne realisà il 1994. La premiera è stada – naturalmain – en la Televisiun Rumantscha.
Ov 3
Tge fa la lieur da Pasca la dumengia saira suenter ch’ella ha purtà tutta di ovs? Cler, ella è stancla e sa metta a durmir. Uschia sa metta avant almain l’istorgina da buna notg dad ina giada la sairasoncha da la lieur.
Ov 4
Ina da las lieurs las pli originalas insumma vegn ad esser questa lieur americana da Key Largo en Florida.
La lieur è in bun baccun … er en la natiraSuperfritgiavla grazia a la superfertilisaziun
Per ils fans e l’industria
è la lieur in star. En il mund real è la situaziun
sumeglianta: Era là è la lieur in animal da preda dad animals pli gronds.
La natira ha dentant preparà la lieur sin sia rolla. Che la lieur è da vegl ennà in simbol per fritgaivladad ha da far cun ina strategia natirala exclusiva: La lieur è superfritgaivla grazia a la superfertilisaziun.
Cun superfertilisaziun circumscrivan ils biologs il fatg ch’ina lieur che porta gia pitschens, po vegnir fructifitgada gia durant quel temp ina segunda giada. Dimena fructificaziun sin reserva. Uschia po la lieur avair 3-4 giadas ina tratga da 1-5 pitschens ad onn. Tar tants pitschens èsi cler: Ils lieurets èn gia fitg spert responsabels sezs per lur destin.
Il squitsch central vegn ozendi dentant dad in’autra vart che dals inimis natirals …
La natira ha dentant preparà la lieur sin sia rolla. Che la lieur è da vegl ennà in simbol per fritgaivladad ha da far cun ina strategia natirala exclusiva: La lieur è superfritgaivla grazia a la superfertilisaziun.
Cun superfertilisaziun circumscrivan ils biologs il fatg ch’ina lieur che porta gia pitschens, po vegnir fructifitgada gia durant quel temp ina segunda giada. Dimena fructificaziun sin reserva. Uschia po la lieur avair 3-4 giadas ina tratga da 1-5 pitschens ad onn. Tar tants pitschens èsi cler: Ils lieurets èn gia fitg spert responsabels sezs per lur destin.
Il squitsch central vegn ozendi dentant dad in’autra vart che dals inimis natirals …
La lieur en la natiraSut squitsch da l'uman
Malgrà la strategia da la
superfertilisaziun è il squitsch sin la populaziun da las lieurs brinas grond. La
raschun èn cuntradas pli e pli occupadas da l’uman.
Ueli Rehsteiner, il directur dal Museum da la Natira dal Grischun, raquinta ch’el na vesia strusch lieurs brinas tar sias spassegiadas regularas a Cuira. Er ils chatschaders locals discurrian dad in regress da la populaziun.
Il squitsch è dapi onns talmain aut che la lieur brina saja sin la glista cotschna dals animals periclitads. I possia be dar avunda lieurs brinas, sch’i dettia en la cuntrada nizzegiada da l’agricultura almain 10% surfatschas che promovian la biodiversitad.
Quai scriva la staziun ornitologica svizra da Sempach ch’observa regularmain era las lieurs brinas.
Ueli Rehsteiner, il directur dal Museum da la Natira dal Grischun, raquinta ch’el na vesia strusch lieurs brinas tar sias spassegiadas regularas a Cuira. Er ils chatschaders locals discurrian dad in regress da la populaziun.
Il squitsch è dapi onns talmain aut che la lieur brina saja sin la glista cotschna dals animals periclitads. I possia be dar avunda lieurs brinas, sch’i dettia en la cuntrada nizzegiada da l’agricultura almain 10% surfatschas che promovian la biodiversitad.
Quai scriva la staziun ornitologica svizra da Sempach ch’observa regularmain era las lieurs brinas.
Sut questas circumstanzas è
er la resposta dad Ueli Rehsteiner clera, tgeninas che sajan sias lieurs
preferidas:
«Il pli gugent hai jau las dretgas lieurs en la natira. Ed jau deploresch ch’igl è vegnì en vastas parts da la Svizra uschè grev da scuntrar ellas. Sco uffants avain nus scuntrà da Pasca anc ina u l’autra giada ina dretga lieur. Quai era adina in eveniment. Quellas da tschigulatta na spretsch jau era betg. Jau las zup là, nua ch’ils uffants spetgan ellas: Sut mintgilettas u brunsinas.»
«Il pli gugent hai jau las dretgas lieurs en la natira. Ed jau deploresch ch’igl è vegnì en vastas parts da la Svizra uschè grev da scuntrar ellas. Sco uffants avain nus scuntrà da Pasca anc ina u l’autra giada ina dretga lieur. Quai era adina in eveniment. Quellas da tschigulatta na spretsch jau era betg. Jau las zup là, nua ch’ils uffants spetgan ellas: Sut mintgilettas u brunsinas.»
Ov 1
Ov 2
Ov 3
Ov 3
Ov 4
«De ovis paschalibus»La funtauna classica tar la lieur da Pasca
Il medi e botanicher tudestg
Franck von Frankenau duai esser quel che ha scrit il 1682 l’emprima giada da la
lieur da Pasca e dals ovs ch’ella porta. Uschia vegnian quels numnads en Alsazia
ed en las regiuns cunfinantas ils «ovs da lieur». Quai «pervi da la fabla,
cun la quala ins fa crair a simpels ed uffants che la lieur da Pasca mettia
ils ovs e zuppia els en ils ierts en l’erva».
La lieur era dentant en cumbinaziun cun la primavaira gia en las culturas anticas il simbol per nova vita e per fritgaivladad. Dapi temps cristians vegn ella messa en colliaziun cun la Pasca sco festa da la vita e da la renaschientscha. Adina puspè cumpara ella era sper la glina – in auter simbol per renaschientscha e ciclus etern.
Da là n’è il pass tar la deessa germana «Östras» e sia bestga preferida (la lieur) betg pli grond. Dentant: Quai èn supposiziuns, cleras n’èn las colliaziuns betg.
Sin nossa dumonda sa fatschentan er las baselgias cun la lieur da Pasca:
La lieur era dentant en cumbinaziun cun la primavaira gia en las culturas anticas il simbol per nova vita e per fritgaivladad. Dapi temps cristians vegn ella messa en colliaziun cun la Pasca sco festa da la vita e da la renaschientscha. Adina puspè cumpara ella era sper la glina – in auter simbol per renaschientscha e ciclus etern.
Da là n’è il pass tar la deessa germana «Östras» e sia bestga preferida (la lieur) betg pli grond. Dentant: Quai èn supposiziuns, cleras n’èn las colliaziuns betg.
Sin nossa dumonda sa fatschentan er las baselgias cun la lieur da Pasca:
Baselgias cristianas vivan cun ellaLa lieur da Pasca e la baselgia
Sa chapescha avain era vulì savair da las baselgias cristianas, tge ch'ellas din da la lieur da Pasca.
«Nus na crajain betg en la «lieur da Pasca. Igl è però in usit che tutga tar Pasca. Perquai survegnan ministrantas e ministrants da la Catedrala a Cuira mintgamai ina lieur. E cunquai che tuts van a la Sontga Messa da Pasca, n'hani betg peda da tschertgar las lieurs. Uschia èni en stanza da mangiar sin maisa.»
Giuseppe Gracia,
pledader da l'uvestgieu da Cuira
«La lieur da Pasca n'ha per mai nagina relevanza en la cretta. Venderdi Sontg e Pasca tutgan mintga uman da moda existenziala - ozendi era adina dapli glieud giuvna. Venderdi Sontg dumonda: Datti speranza, sch'ins è giudim en la vita? Datti ina perspectiva, era sche tuts discurran encunter? Ha il patir in senn? E Pasca respunda: Gea. Quai che nagin n'avess cret, po capitar. La mort tschessa a la vita. La vita (era quella da las lieurs) è pli ferma che la mort. Da questas experientschas han las baselgias da raquintar quel temp.»
Cornelia Camichel Bromeis,
decana da la baselgia evangelica-refurmada dal Grischun
«Nus na crajain betg en la «lieur da Pasca. Igl è però in usit che tutga tar Pasca. Perquai survegnan ministrantas e ministrants da la Catedrala a Cuira mintgamai ina lieur. E cunquai che tuts van a la Sontga Messa da Pasca, n'hani betg peda da tschertgar las lieurs. Uschia èni en stanza da mangiar sin maisa.»
Giuseppe Gracia,
pledader da l'uvestgieu da Cuira
«La lieur da Pasca n'ha per mai nagina relevanza en la cretta. Venderdi Sontg e Pasca tutgan mintga uman da moda existenziala - ozendi era adina dapli glieud giuvna. Venderdi Sontg dumonda: Datti speranza, sch'ins è giudim en la vita? Datti ina perspectiva, era sche tuts discurran encunter? Ha il patir in senn? E Pasca respunda: Gea. Quai che nagin n'avess cret, po capitar. La mort tschessa a la vita. La vita (era quella da las lieurs) è pli ferma che la mort. Da questas experientschas han las baselgias da raquintar quel temp.»
Cornelia Camichel Bromeis,
decana da la baselgia evangelica-refurmada dal Grischun
«Angsthase?» na datti betg tar nusLa lieur en la linguaDapli da la linguista Anna-Alice Dazzi:
«Il rumantsch enconuscha numerusas modas da dir
u cumparegliaziuns cun animals per titular insatgi per exempel sco tup, tabalori u
tamazi: «Ti es in asen/in mil/ in bov/ in botsch u Ti
cuc/quac/utschè da strom!»
Cuntrari al tudestg na datti però tar nus strusch locuziuns cun ina «lieur». En ladin è ina «testa da leivra» ina persuna tuppa, tgutga, pauc intelligenta. En sursilvan è ina tala persuna «ina detga lieur».
In «Angsthase» u in «Hasenfuss» è dentant tar nus simplamain in temelitg, in chajachautschas u in bugliac u buglialatg.
Forsa che nossa glieud da muntogna lavurusa n’aveva betg tant relaziun cun lieurs ch’èn activas surtut la notg?»
Cuntrari al tudestg na datti però tar nus strusch locuziuns cun ina «lieur». En ladin è ina «testa da leivra» ina persuna tuppa, tgutga, pauc intelligenta. En sursilvan è ina tala persuna «ina detga lieur».
In «Angsthase» u in «Hasenfuss» è dentant tar nus simplamain in temelitg, in chajachautschas u in bugliac u buglialatg.
Forsa che nossa glieud da muntogna lavurusa n’aveva betg tant relaziun cun lieurs ch’èn activas surtut la notg?»
À propos: Tgeninas èn tias lieurs preferidas e nua zuppas ellas, Anna-Alice Dazzi?
«... sche, lura mo da quellas d‘ina buna pastizaria. En chaussa
lieurs da Pasca sun jau in nas fin! E da preferenza lieurs da tschigulatta
nairas cun inqual mandel.
E mias lieurs zup jau a Cuira sut ina chaglia en curtin u en in bun lieu en noss «talvo» en Engiadina.»
E mias lieurs zup jau a Cuira sut ina chaglia en curtin u en in bun lieu en noss «talvo» en Engiadina.»
Far lieurs?Il Minisguard sa, co far …
Per il Minisguard è Oceana Galmarini stada tar la confisiera a guardar, co che las lieurs vegnan fatgas:
- Las professiunalas cun sminca da tschigulatta
- e la lieur per in e scadin.
Guardai sez …
- Las professiunalas cun sminca da tschigulatta
- e la lieur per in e scadin.
Guardai sez …
Ed à propos lieurs: Oceana, tgeninas èn tias preferidas, e nua las zuppas?
«Fitg cler – mia preferida è alva e vegn direct ord frestgera, bella fraida.
Ed il pli cool lieu per zuppar ellas è or en la natira. Là èsi pli grev da chattar ellas.»
Dentant – mangiar lieurs n'è betg il medem sco mangiar lieurs ...
Mangiar lieurs da tschigulatta?Bler pli cumplex che pensà …
Or dal plastic e giu cun las ureglias-- u, pign mument,
magari mangiar da sutensi-- u plitost rumper ella gia en la folia...?
Vus vesais, igl è cumplex. Schizunt uschia cumplex, ch’il psicolog d’economia tudestg Alfred Gebert ha retschertgà l’istorgia sin mussaments psciologics. Betg be in zic engiavinà e fatg, na, propi endretg cun scienza e questiunari – ed in clin d’oeil, scriva el en la rait.
Vus vesais, igl è cumplex. Schizunt uschia cumplex, ch’il psicolog d’economia tudestg Alfred Gebert ha retschertgà l’istorgia sin mussaments psciologics. Betg be in zic engiavinà e fatg, na, propi endretg cun scienza e questiunari – ed in clin d’oeil, scriva el en la rait.
Mangiar lieurs da tschigulatta? La tipologia dals mangiaders da lieurs da tschigulatta tenor il psicolog d'economia Alfred Gebert
Mangiar lieurs da tschigulatta? La tipologia dals mangiaders da lieurs da tschigulatta tenor il psicolog d'economia Alfred Gebert
Ils 8 differents tips da mangiar lieurs
Vollbild
1.) Il-maglia-ureglias – Il tip pratic na fa naginas saramonas e
morda giu las ureglias e forza er gist in toc dal chau. Quai fetschia mintga
segund uschia. Quel tip stettia gugent a chasa e fetschia patgific.
2.) Il-morda-tgil – Pli rar e quel che cumenza da sutensi, da la vart pli stabila da la lieur. Qua sa tractia dal gourmet, el saja da las giadas in zic in egoist ed haja gugent spargias.
3.) Il pratic – El na prenda betg davent dil tuttafatg la folia. Lura smuglia el tut la lieur fin ch’i resta be anc la basa. Quella prenda el lura sco cuppa per metter en tut las mieulas e giudair ellas. Quai è quel, che sa co ch’i va tar la professiun, che sa magari er tut in zic meglier che tschels ed el dà ora gugent raps.
4.) Il schenà – Apaina ch’el ha mangià in toc zuppa el immediat puspè la lieur en la folia. El na veglia betg revelar da memia da sasez – u, la varianta pli profana, forza è el schenà pervi da las calorias da la lieur.
5.) Il caotic – El è quel che sa schizunt emblidar sia lieur. I dat chaussas pli impurtantas che mangiar lieurs, per exempel baiver ina biera – ha chattà ora il scienzià.
6.) Il mieulader – El fa mieulas, sche la lieur è anc en la folia e mangià lura toc per toc – in indizi per quel, che na veglia betg perder temp.
7.) Il destruider – El è in zic in straun, cun quai ch’el pacheta ora l’emprim tut bain la lieur e fa lura plat ella cun in unic splat. Ina giada caotic, ina giada cool – en tschertga da l’atgna identitad è il facit dal scienzià.
8.) Il precisin – El cumenza tar in lieu fin e piglia in suenter l'auter toc a toc. Per el saja la via la finamira – concluda Gebert sia tipologia.
E las lieurs, che n'èn betg vegnidas mangiadas – tge capita cun quellas...?
2.) Il-morda-tgil – Pli rar e quel che cumenza da sutensi, da la vart pli stabila da la lieur. Qua sa tractia dal gourmet, el saja da las giadas in zic in egoist ed haja gugent spargias.
3.) Il pratic – El na prenda betg davent dil tuttafatg la folia. Lura smuglia el tut la lieur fin ch’i resta be anc la basa. Quella prenda el lura sco cuppa per metter en tut las mieulas e giudair ellas. Quai è quel, che sa co ch’i va tar la professiun, che sa magari er tut in zic meglier che tschels ed el dà ora gugent raps.
4.) Il schenà – Apaina ch’el ha mangià in toc zuppa el immediat puspè la lieur en la folia. El na veglia betg revelar da memia da sasez – u, la varianta pli profana, forza è el schenà pervi da las calorias da la lieur.
5.) Il caotic – El è quel che sa schizunt emblidar sia lieur. I dat chaussas pli impurtantas che mangiar lieurs, per exempel baiver ina biera – ha chattà ora il scienzià.
6.) Il mieulader – El fa mieulas, sche la lieur è anc en la folia e mangià lura toc per toc – in indizi per quel, che na veglia betg perder temp.
7.) Il destruider – El è in zic in straun, cun quai ch’el pacheta ora l’emprim tut bain la lieur e fa lura plat ella cun in unic splat. Ina giada caotic, ina giada cool – en tschertga da l’atgna identitad è il facit dal scienzià.
8.) Il precisin – El cumenza tar in lieu fin e piglia in suenter l'auter toc a toc. Per el saja la via la finamira – concluda Gebert sia tipologia.
E las lieurs, che n'èn betg vegnidas mangiadas – tge capita cun quellas...?
Tge capita cun las lieurs che restan «danvanz»?... vegnan ellas propi recicladas per far Son Niclàs?
La resposta uffiziala da Chocosuisse è: «Ellas vegnan vendidas sco acziuns.»
En las pastizerias pitschnas vegn la tschigulatta pura reutilisada. Quai è er in bun tip per a chasa: reutilisar.
NOSS TIP – ina proposta dal moderatur Sergio Guetg:
Mousse au chocolat
(per 4 persunas)
Quai dovras:
- 12 alvs d’ov
- 600 g tschigulatta
- tenor gust chanella
- durada: ca 15 min
Uschia fas:
Laschar luar la tschigulatta en il bogn d’aua. Durant che la tschigulatta lieua, sbatter ils alvs d’ov. Laschar sfradentar la tschigulatta e maschadar ella cun ils alvs d’ov sbattids.
Purziunar en pitschnas cuppas e las metter al fraid per 2 uras.
Garnir cun groma, kiwi e frajas.
E finì! Bun appetit.
Ed à propos Sergio Guetg: Tgeninas èn tias lieurs preferidas, e nua las zuppas?
«Quellas en tschigulatta da latg. E zuppar las zup jau en la
padella per cuschinar spaghettis.»
En las pastizerias pitschnas vegn la tschigulatta pura reutilisada. Quai è er in bun tip per a chasa: reutilisar.
NOSS TIP – ina proposta dal moderatur Sergio Guetg:
Mousse au chocolat
(per 4 persunas)
Quai dovras:
- 12 alvs d’ov
- 600 g tschigulatta
- tenor gust chanella
- durada: ca 15 min
Uschia fas:
Laschar luar la tschigulatta en il bogn d’aua. Durant che la tschigulatta lieua, sbatter ils alvs d’ov. Laschar sfradentar la tschigulatta e maschadar ella cun ils alvs d’ov sbattids.
Purziunar en pitschnas cuppas e las metter al fraid per 2 uras.
Garnir cun groma, kiwi e frajas.
E finì! Bun appetit.
Ed à propos Sergio Guetg: Tgeninas èn tias lieurs preferidas, e nua las zuppas?
«Quellas en tschigulatta da latg. E zuppar las zup jau en la
padella per cuschinar spaghettis.»
Scrollen, um weiterzulesen
Wischen, um weiterzulesen
Wischen, um Text einzublenden
La lieur da Pasca
La lieur da Pasca en l'istorgia
La lieur da Pasca en tschigulatta
La lieur en la natira
Il gnieu da Pasca - Tschertga las «ivettas»
Superfritgiavla grazia a la superfertilisaziun
Sut squitsch da l'uman
Ov 1
Ov 2
Ov 3
Ov 4
La funtauna classica tar la lieur da Pasca
La lieur da Pasca e la baselgia
La lieur en la lingua
Il Minisguard sa, co far …
Bler pli cumplex che pensà …
La tipologia dals mangiaders da lieurs da tschigulatta
... vegnan ellas propi recicladas per far Son Niclàs?
La lieur da Pasca
La lieur da Pasca en l'istorgia
La lieur da Pasca en tschigulatta
La lieur en la natira
Il gnieu da Pasca - Tschertga las «ivettas»
Superfritgiavla grazia a la superfertilisaziun
Sut squitsch da l'uman
Ov 1
Ov 2
Ov 3
Ov 4
La funtauna classica tar la lieur da Pasca
La lieur da Pasca e la baselgia
La lieur en la lingua
Il Minisguard sa, co far …
Bler pli cumplex che pensà …
La tipologia dals mangiaders da lieurs da tschigulatta
... vegnan ellas propi recicladas per far Son Niclàs?